Artsen, apotheken en eindgebruikers contacteren ons geregeld met vragen over Vitamine B12

Wat is de functie ervan? Wat zijn de symptomen van een vitamine B12-tekort? Hoe kan je dat bepalen en wat kan je eraan doen? Mag iedereen vitamine B12 innemen? En hoe wordt het opgenomen door het lichaam? Om je patiënten correct te adviseren, zetten we hier de belangrijkste vragen (en antwoorden) op een rij.

Wat is de functie van vitamine B12?
Vitamine B12 is een wateroplosbare vitamine die afkomstig is van dierlijke producten zoals rood vlees, zuivel en eieren. Omdat vitamine B12 het mineraal kobalt bevat, worden verbindingen met vitamine B12-activiteit ‘cobalaminen’ genoemd. Vitamine B12 heeft een aantal belangrijke functies:

- De menselijke productie van DNA
- Het behoud van de myeline, de beschermende laag rond de zenuwen
- De aanmaak van hemoglobine, een eiwit in je bloed dat zuurstof van je longen naar de rest van je lichaam voert (zie: energiemetabolisme)
- De aanmaak van energie uit aminozuren en vetzuren
- Een goede hersenfunctie

Voor sporters heeft vitamine B12 nog een extra functie. Omdat een optimale vitamine B12-concentratie een betere hemoglobinesynthese kan bevorderen, is het voor atleten aangeraden de serumconcentraties van vitamine B12 in de gaten te houden. Verloopt dit proces niet optimaal dan kan dit leiden tot bloedarmoede, krachtverlies, vermoeidheid en spierkrampen. Vanaf een vitamine B12-concentratie van minder dan 400 pg/mL is de nodige aandacht vereist (1). 

Hoe kan je een tekort aan vitamine B12 bepalen?

Traditioneel wordt de vitamine B12-status beoordeeld aan de hand van de serumconcentraties. Lage serumconcentraties van vitamine B12 zijn een goede indicator van vitamine B12-deficiëntie. Daarnaast kunnen we ons ook focussen op methylmalonzuur en homocysteïne. Deze twee stofjes zijn erkende indicatoren voor de vitamine B12-status (2,3). Een tekort aan vitamine B12 leidt meestal tot een verhoging van methylmalonzuur. Let wel: hogere concentraties van methylmalonzuur kunnen ook wijzen op een verminderde nierfunctie. Ongeveer 20% van de ouderen heeft een grotere kans op een verhoogd methylmalonzuurgehalte (4). Daar moet dus ook altijd rekening mee gehouden worden bij de interpretatie. 

Een verhoogd homocysteïnegehalte kan eveneens wijzen op een tekort aan vitamine B12. Verhoogde homocysteïnegehaltes blijken daarbij een veel voorkomende en sterke risicofactor te zijn voor hart- en vaatziektes. De basis voor deze conclusies wordt gevormd door gegevens uit ongeveer 80 klinische en epidemiologische studies die meer dan 10.000 patiënten omvatten. Hyperhomocysteïnemie wordt toegeschreven aan algemeen voorkomende genetische en verworven factoren, waaronder tekorten aan foliumzuur en vitamine B12. Suppletie met B-vitaminen, in het bijzonder met foliumzuur en B12, is een efficiënte, veilige en goedkope manier om een verhoogde homocysteïne-spiegel te verlagen (5).

Hoe wordt vitamine B12 opgenomen?
Voor een goede opname van vitamine B12 is een optimale werking van de maag en de darm essentieel. De vitamine moet gebonden worden aan intrinsieke factor (IF), een eiwit in de cellen van de maag, om vervolgens opgenomen te kunnen worden. Vandaar dat maagzuurremmers of maag- en darmproblemen kunnen leiden tot een vitamine B12-tekort. Meestal wordt daarom aangeraden een sublinguale tablet (een tabletje dat je onder je tong smelt) in te nemen.

Zijn er medicijnen die een nadelige invloed hebben op de vitamine B12-status? 
Er zijn verschillende soorten medicijnen die de vitamine B12-spiegel nadelig kunnen beïnvloeden, zoals maagzuurremmers en metformine. Mensen die deze en andere medicijnen regelmatig gebruiken, moeten hun vitamine B12-status bespreken met hun arts.

- Maagzuurremmers:
Onder maagzuurremmers vallen onder andere protonpompremmers, zoals omeprazol (Prilosec®) en lansoprazol (Prevacid®), en histamine 2-receptorantagonisten, zoals cimetidine (Tagamet®) en ranitidine (Zantac®). Deze geneesmiddelen worden gebruikt om gastro-oesofageale refluxziekte en maagzweer te behandelen. Ze kunnen de opname van vitamine B12 uit voedsel verstoren door de afgifte van maagzuur in de maag te vertragen. Dat kan leiden tot een vitamine B12-tekort (6,7).

- Metformine:
Metformine, een antihyperglycemisch middel dat gebruikt wordt als eerstelijnsbehandeling voor prediabetes en diabetes, zou de absorptie van vitamine B12 kunnen verminderen en de serumconcentraties van vitamine B12 aanzienlijk verlagen (7).

Wie heeft een hogere kans op een vitamine B12-tekort?
Er zijn verschillende groepen van patiënten die gevoelig zijn voor een tekort aan vitamine B12. We lijsten hier de belangrijkste voor je op.

- Oudere volwassenen:
Vooral ouderen die te kampen hebben met gastritis (maagontsteking) vertonen lagere vitamine B12-waarden (8,9). Atrofische gastritis, een auto-immuunziekte die 2% van de algemene bevolking treft, maar 8 tot 9% van de volwassenen van 65 jaar en ouder, vermindert de productie van intrinsieke factor en de afscheiding van zoutzuur in de maag. Daardoor vermindert de absorptie van vitamine B12 (10,11). Een derde aandoening die in verband wordt gebracht met vitamine B12-deficiëntie bij oudere volwassenen is Helicobacter pylori infectie. Dit heeft wellicht te maken met het feit dat deze bacterie ontstekingen veroorzaakt die vervolgens leiden tot malabsorptie van vitamine B12 uit voedsel (12).

- Vegetariërs:
Veganisten die geen dierlijke producten eten en vegetariërs die wel dierlijke producten consumeren (bv. zuivelproducten, eieren of beide) maar geen vlees, lopen een hoger risico op het ontwikkelen van een vitamine B12-tekort. De reden is simpel: vitamine B12 vind je van nature enkel in dierlijke voedingsmiddelen (13,14). Consumptie van met vitamine B12 verrijkte voedingsmiddelen (zoals verrijkte voedingsgist) en vitamine B12-supplementen kunnen het risico op een tekort wel aanzienlijk verminderen (15).

- Patiënten met pernicieuze anemie:
Mensen met maag- en dunne darm aandoeningen, zoals coeliakie en de ziekte van Crohn, kunnen mogelijks niet genoeg vitamine B12 uit voedsel opnemen om gezonde lichaamsreserves te behouden (20). Vitamine B12-deficiëntie bij mensen met de ziekte van Crohn wordt meestal behandeld met intramusculaire cobalamine injecties. Hoge doses orale methylcobalamine therapie via suppletie (1.000 mcg/dag) kan echter even effectief zijn (21). 

Chirurgische ingrepen in het maag-darmkanaal, zoals voor gewichtsverlies of om de maag geheel of gedeeltelijk te verwijderen, kunnen leiden tot een geheel of gedeeltelijk verlies van cellen die zoutzuur en intrinsieke factor afscheiden (22,23). Deze procedures verminderen dus de hoeveelheid vitamine B12, in het bijzonder voedselgebonden vitamine B12, die het lichaam opneemt (22,23). Hoge doses (1.000 mcg/dag) orale methylcobalamine supplementen blijken alvast even effectief te zijn als hydroxycobalamine injecties in het normaliseren van de vitamine B12-waarden bij patiënten die een Roux-en-Y gastric bypass operatie hebben ondergaan (24).

- Zuigelingen van veganistische vrouwen:
Zuigelingen die uitsluitend borstvoeding krijgen van vrouwen die geen dierlijke producten consumeren, kunnen zeer beperkte vitamine B12-reserves hebben en een vitamine B12-tekort ontwikkelen, soms al heel vroeg in hun leven (25). Het tekort van de zuigeling kan hoog zijn, vooral als het tekort van de moeder ernstig is of veroorzaakt wordt door pernicieuze anemie. Soms is het tekort van de moeder zelf klinisch mild en wordt het niet herkend. Onopgemerkte en onbehandelde vitamine B12-deficiëntie bij zuigelingen kan leiden tot neurologische schade, ontwikkelingsachterstand en anemie (25,26). De redenen hiervoor zijn onder andere de kleine hoeveelheden vitamine B12 in de moedermelk van veganistische moeders en de beperkte hoeveelheden vitamine B12 bij deze vrouwen die de placenta passeren tijdens de foetale ontwikkeling.

Welk vitamine B12-supplement kan je het best innemen?
Zoals eerder vermeld in dit artikel hebben we IF (intrinsieke factor) nodig om vitamine B12 optimaal op te nemen. Intrinsieke factor is een eiwit dat door de cellen in de maag wordt afgescheiden. Aangezien veel mensen kampen met maag- en darmproblemen en we als Belgen massaal maagzuurremmers slikken, is het beter om vitamine B12 te suppleren als sublinguale tablet (om onder de tong te laten smelten). Zorg er ook voor dat je altijd de actieve vorm van vitamine B12 inneemt: methylcobalamine. Cyanocobalamine (de niet-actieve vorm) moet in het lichaam eerst nog worden omgezet in zijn actieve vorm en dat verloopt bij heel wat mensen (vooral ouderen) erg moeizaam.

Referenties:

1. Krzywański, J., Mikulski, T., Pokrywka, A., Młyńczak, M., Krysztofiak, H., Frączek, B., & Ziemba, A. (2020). Vitamin B12 Status and Optimal Range for Hemoglobin Formation in Elite Athletes. Nutrients, 12(4), 1038.

2. Carmel R. Mild transcobalamin I (haptocorrin) deficiency and low serum cobalamin concentrations. Clin. Chem. 2003;49:1367–1374. [PubMed] [Google Scholar]

3. Carmel R., Green R., Rosenblatt D.S., Watkins D. Update on cobalamin, folate, and homocystein. Hematology Am. Soc. Hematol. Educ. Program. 2003:62–81. [PubMed] [Google Scholar]

4. Green T. Discussion: indicators for assessing folate and vitamin-B12-status and for monitoring the efficacy of intervention strategies. Food and Nutrition Bulletin 2008;29:S64-6.

5. Refsum H, Ueland PM, Nygård O, Vollset SE. Homocysteine and cardiovascular disease. Annu Rev Med. 1998;49:31-62. doi: 10.1146/annurev.med.49.1.31. PMID: 9509248

6. Jung SB, Nagaraja V, Kapur A, Eslick GD. Association between vitamin B12 deficiency and long-term use of acid-lowering agents: A systematic review and meta-analysis. Intern Med J 2015;45:409-16. 

7. Miller JW. Proton pump inhibitors, H2-receptor antagonists, metformin, and vitamin B-12 deficiency: Clinical implications. Adv Nutr 2018;9:511S-8S.

8. Wong CW. Vitamin B12 deficiency in the elderly: Is it worth screening? Hong Kong Med J 2015;21:155-64. [PubMed abstract]

9. Pfisterer KJ, Sharratt MT, Heckman GG, Keller HH. Vitamin B12 status in older adults living in Ontario long-term care homes: pPincidence of deficiency with supplementation as a protective factor. Appl Physiol Nutr Metab 2016;41:219-22.

10. Cavalcoli F, Zilli A, Conte D, Massironi S. Micronutrient deficiencies in patients with chronic atrophic autoimmune gastritis: A review. World J Gastroenterol 2017;23:563-72. [PubMed abstract]

11. Weck MN, Stegmaier C, Rothenbacher D, Brenner H. Epidemiology of chronic atrophic gastritis: Population-based study among 9444 older adults from Germany. Aliment Pharmacol Ther 2007;26:879-87. [PubMed abstract]

12. Kalkan Ç, Karakaya F, Tüzün A, Gençtürk ZB, Soykan I. Factors related to low serum vitamin B12 levels in elderly patients with non-atrophic gastritis in contrast to patients with normal vitamin B12 levels. Geriatr Gerontol Int 2016;16:686-92.

13. Allen LH. Vitamin B12. In: Coates PM, Betz JM, Blackman MR, et al., eds. Encyclopedia of Dietary Supplements. 2nd ed. London and New York: Informa Healthcare; 2010:812-20.

14. Pawlak R, Lester SE, Babatunde T. The prevalence of cobalamin deficiency among vegetarians assessed by serum vitamin B12: A review of literature. Eur J Clin Nutr 2014;68:541-8. 

15. Pawlak R, Lester SE, Babatunde T. The prevalence of cobalamin deficiency among vegetarians assessed by serum vitamin B12: A review of literature. Eur J Clin Nutr 2014;68:541-8

16. Institute of Medicine, Food and Nutrition Board. Dietary Reference Intakes for Thiamin, Riboflavin, Niacin, Vitamin B(6), Folate, Vitamin B(12), Pantothenic Acid, Biotin, and Choline. Washington, DC: National Academies Press; 1998.

17. Rojas Hernandez CM, Oo TH. Advances in mechanisms, diagnosis, and treatment of pernicious anemia. Discov Med 2015;19:159-68.

18. Allen LH, Miller JW, de Groot L, Rosenberg IH, Smith AD, Refsum H, et al. Biomarkers of Nutrition for Development (BOND): Vitamin B-12 Review. J Nutr 2018;148:1995S-2027S

19. Green R, Allen LH, Bjorke-Monsen AL, Brito A, Gueant JL, Miller JW, et al. Vitamin B12 deficiency. Nat Rev Dis Primers 2017;3:17040.

20. Ao M, Tsuji H, Shide K, Kosaka Y, Noda A, Inagaki N, et al. High prevalence of vitamin B-12 insufficiency in patients with Crohn’s disease. Asia Pac J Clin Nutr 2017;26:1076-81.

21. Gomollón F, Gargallo CJ, Muñoz JF, Vicente R, Lue A, Mir A, et al. Oral cyanocobalamin is effective in the treatment of vitamin B12 deficiency in Crohn’s disease. Nutrients 2017;9:308.

22. Dogan K, Aarts EO, Koehestanie P, Betzel B, Ploeger N, de Boer H, et al. Optimization of vitamin suppletion after Roux-en-Y gastric bypass surgery can lower postoperative deficiencies: a randomized controlled trial. Medicine (Baltimore) 2014;93:e169. [PubMed abstract]

23. Kornerup LS, Hvas CL, Abild CB, Richelsen B, Nexo E. Early changes in vitamin B12 uptake and biomarker status following Roux-en-Y gastric bypass and sleeve gastrectomy. Clin Nutr 2019;38:906-11

24. Schijns W, Homan J, van der Meer L, Janssen IM, van Laarhoven CJ, Berends FJ, et al. Efficacy of oral compared with intramuscular vitamin B-12 supplementation after Roux-en-Y gastric bypass: A randomized controlled trial. Am J Clin Nutr 2018;108:6-12. [PubMed abstract]

25. Dror DK, Allen LH. Vitamin B-12 in human milk: A systematic review. Adv Nutr 2018;9:358s-66s.

26. Piccoli GB, Clari R, Vigotti FN, Leone F, Attini R, Cabiddu G, et al. Vegan-vegetarian diets in pregnancy: Danger or panacea? A systematic narrative review. Bjog 2015;122:623-33.